Stelt u zich eens voor: u bent een jonge vrouw, en u woont in een conservatief land als India, waar vrouwen een ondergeschikte positie hebben. Verkrachting is er schering en inslag; uw zuster, uw beste vriendin, uw tante, uzelf wellicht – vrouwen worden er regelmatig verkracht, en dan nog heel erg vaak door groepen mannen. U bent bang. U kleedt en gedraagt zich al onaantrekkelijk, mannelijk, om maar geen aandacht te trekken en geen prooi te lijken, en desondanks weet u dat u nog steeds niet echt veilig bent, als vrouw. Erger nog: u wordt, als slachtoffer, gezien als de schuldige, de aanstichter. Op steun hoeft u amper te rekenen. Over seksueel misbruik, ook binnen families, wordt gezwegen. Wat te doen?
Vaishnavi Sundar, een vrouwenrechten-activiste en filmmaakster uit India, maakte het allemaal mee. En het gevolg was dat ze haar lichaam begon te haten: het was alleen nog maar een doelwit van agressie en pijn. Ze begon in een jongen te veranderen. In gedrag, in kleding, in uitstraling… Ze vertelt er over in de film ‘Dysphoric’ die ze maakte over een van de meest omstreden onderwerpen van het moment: transgenders en transseksualiteit, hun redenen, en de medische wereld die, op z’n zachtst gezegd, dubieus omgaat met deze materie.
Want ze stelt zich oprecht de vraag: wat als ik de mogelijkheid had gehad mijzelf daadwerkelijk in een man te veranderen? En ze vreest het antwoord. Want de kans was blijkbaar erg groot dat ze de sprong zou hebben gewaagd. Ze zag de vrijheden van haar broers, die hun leven konden inrichten zoals ze wilden, en voelde zich een gevangene van een cultuur die vrouwen lijkt te haten voor wat ze zijn.
Het is een confronterende film, die in vier delen te zien is op YouTube. De film haakt in op een van de punten waar we onlangs, op de Internationale Vrouwendag, weer heel wat politici een boel slogans over hebben zien verkondigen, zonder dat ze ook maar enige betekenis hebben: de positie van vrouwen in onze wereld. Want die is slecht en holt achteruit. Seksueel geweld neemt hand over hand toe. De wetgever kijkt er steeds minder naar om en zaken blijven steeds langer op de plank liggen. Strafmaten zijn ‘soft’ en het lijkt er, na alle moeite die er gedaan is, nog steeds niet op dat seksueel geweld serieus genomen wordt door ons Justitionele apparaat.
En nu wordt de medische wereld overspoeld met aanvragen van jonge vrouwen, die een geslachtsveranderende operatie willen ondergaan om een man te worden. Niet omdat ze zich een man in een vrouwenlichaam voelen, maar omdat ze bang zijn. Bang voor een wereld die het vrouwen steeds moeilijker lijkt te maken, zeker niet in de laatste plaats door het oprukken van de effecten van allerlei misogyne, conservatieve religies: in het Westen komen feministes nota bene op voor kleding die alleen is bedoeld om vrouwen op religieuze gronden te onderdrukken. De cijfers rond seksueel geweld in het ooit ‘vrije’ Westen worden dan ook steeds zorgwekkender; vrouwen hebben alle reden bang te zijn. Hun veiligheid is allang geen prioriteit meer, als die dat al ooit was. Is het vreemd dat vrouwen zich ‘ongemakkelijk’ voelen in hun lichaam, dat doorgaans ook al niet kan voldoen aan de schoonheidsidealen van de gefotoshopte voorkanten van tijdschriften?
En de pech die deze vrouwen hebben, is dat ze zich dan begeven in een wereld die hen zonder genade richting die operatie gaat drijven. Of ze uiteindelijk willen of niet. De schade die ondertussen wordt gedaan is nu al niet meer te overzien: de lijst spijtoptanten, van mensen die van geslacht zijn veranderd en ontdekten dat ze dat voor de verkeerde redenen deden, wordt steeds langer. En dat zijn niet alleen vrouwen.
Een reportage van Zembla, uit 2018, maakt de idiote haast en druk in die wereld bijzonder pijnlijk duidelijk. Aan het woord komt Patrick, een man die geplaagd werd door allerlei psychische problemen en zichzelf had overtuigd van het feit dat hij een vrouw wilde zijn. Want het zag er zo mooi uit op het internet, vertelt hij wanhopig. Al die gelukkig mensen die hun leven hadden verbeterd met zo’n operatie. Hij zocht de hulp van een psychiater, die hem het traject in begeleidde, en hem voorstelde als eerste stap te beginnen met leven als vrouw. Dus je kleden als vrouw, en je aan de wereld laten zien als vrouw.
Dat beviel Patrick niet. Hij ontdekte dat hij liever niet als vrouw de straat op ging, al had hij inmiddels een hele garderobe gekocht, een nieuwe naam bedacht en was hij aan de transitie begonnen. Hij meldde dit bij zijn psychiater, die antwoorde met: ‘Maar da’s toch geen reden niet met de operatie door te gaan?’ En zo werd Patrick richting een operatie geduwd die hij, achteraf gezien, niet had gewild. Zijn leven is nu stuk: hij haat zijn lichaam dat hem ook nog eens chronische pijn bezorgt sinds de operatie, haat zichzelf, en met een nieuwe psychiater heeft hij inmiddels toestemming gekregen voor actieve euthanasie, want zijn lijden is uitzichtloos en ondraaglijk. Met dank aan de medische wereld. Ook nu is Patricks aarzeling groot: alweer zo’n onomkeerbare, definitieve stap. Het is echt om te janken: een leven volledig verwoest door een industrie die als een razende over mensen heen dendert.
Spijtoptanten van geslachtsverandering zijn een verwaarloosde, zelfs gehate groep. Ergens in die repo van Zembla merkt Patrick op dat hij het soms meer als een soort sekte ziet, de wereld van de transgenders en geslachtsoperaties. En het is waar: op het internet vindt men elkaar en helpt men bij het verkrijgen van ‘het briefje’: het toestemmende schrijven van een psychiater waarmee een patiënt naar een chirurg kan stappen om van geslacht te veranderen. Men weet precies welke woorden, zinnen en emoties dat briefje zullen lospeuteren en maakt er schaamteloos gebruik van. Van ‘afvalligen in de leer’ is men niet gediend: je ongemakkelijk voelen met je lijf mag alleen maar als je het hebt over je biologische geslacht. Als je je na zo’n operatie zo mogelijk nog ongemakkelijker voelt in je lichaam, heb je niet alleen pech gehad, maar kun je er ook maar beter over zwijgen. Want het wordt niet geaccepteerd. Zelfs doodsbedreigingen vliegen rond.
En dat is niet overdreven, eerder stel ik het nog licht voor. Kritiek op deze praktijken is ‘not done’ en onderzoek naar de keerzijden ervan simpelweg verboden. Dat ondervond James Caspian, een psychologiestudent aan de universiteit van Bath, die in 2017 onderzoek wilde doen naar spijtoptanten en andere zaken die misgaan in de wereld van de geslachtsveranderende operaties, en te horen kreeg dat dat niet mocht: het was ‘politiek incorrect’. Het doet sterk denken aan de reactie op de resultaten van mensen aan de UVA, die de kosten van de migratie onderzochten: de uitslag was niet zoals gehoopt, en nu is het onderzoek omstreden en wil geen bestuurder ervan weten. Feiten raken in onze wereld ondergeschikt aan allerlei onderbuiken die niet geconfronteerd willen worden met vervelende, pijnlijke waarheden die voortkomen uit de door hun zo vurig gewenste ‘betere wereld’.
En nu gaan er stemmen op om zelfs onder kinderen geslachtsveranderende operaties uit te voeren. In principe is men er al mee begonnen: lees het verhaal van Gracie en andere kinderen. Hoe gemakkelijk deze kinderen in een denkpatroon worden geduwd, en hoe vlot men klaarstaat ze volledig te veranderen. En de argumentatie is zo flinterdun. ‘Het is geen raketwetenschap, je hoeft alleen maar naar de kinderen te luisteren,’ zegt Diane Ehrensaft, het hoofd van de psychologische afdeling van een genderkliniek in San Francisco, en een groot voorstander van gendertransities bij kinderen. Zij noemt het ‘zelfmoordpreventie’ – een woord dat indruk zal maken op veel bezorgde ouders van verwarde kinderen.
Want de emotionele chantage is niet van de lucht wanneer Gracies ouders vragen wat te doen als ze doorgaan met deze geslachtsverandering, en Gracie besluit over tien jaar dat ze toch een jongetje is. Het antwoord van hun therapeut is schandalig in z’n manipulatie: stel je voor wat er allemaal kan gebeuren als ze het niet doen. Ongetwijfeld is ook deze ouders voorgehouden dat ze hun kind iets vreselijks aandoen, tot aan mogelijke zelfmoordneigingen toe, als ze niet acuut overgaan tot transitie.
Inmiddels heeft men psychotherapeutische hulp voor kinderen die wat lijken te verdwalen in hun persoonlijke en seksuele ontwikkeling, in de VS op één hoop gegooid met therapieën die homo’s zouden kunnen ‘genezen’ van hun geaardheid. Men vindt het idee om een kind te helpen wat harmonie te vinden met het biologische geslacht waarmee het geboren is nu ‘onethisch’. Terwijl iemand als dr. Steensma aanvoert, en hij niet alleen, dat er toch behoorlijk wat gevallen zijn van kinderen die, eenmaal volwassen, toch weer identificeren als het geslacht waarmee men geboren is, en dit soort transities dus met de grootste zorgvuldigheid omringd moet worden. Maar waar Steensma en zijn ‘Dutch Model’ ooit als vooruitstrevend werden gezien, wordt hij nu weggezet als conservatief, omdat hij een terughoudend, voorzichtig beleid voert als het gaat om kinderen.
Het is niet anders te omschrijven dan als ‘medische terreur’. En het waarom ervan ontgaat mij: wat is het nut, het belang, van deze geslachtsveranderingen? Waarom wordt ouders een schrikbeeld aangepraat als ze niet de arts zijn of haar volledige zin geven en hun kind tot in het fundament laten mutileren?
Ik zal het voor de zekerheid nogmaals onderstrepen: ik ben geen tegenstander van deze vorm van oplossing voor mensen die het werkelijk moeilijk hebben en die werkelijk baat hebben bij het worden van een ‘ander mens’. In de uitzending van Zembla wordt ook gesproken met een jonge vrouw die bij het maken van de reportage bijna helemaal een man is, en het is duidelijk dat dit wél een succesvol geval is, een operatie die wél baat had voor de patiënt. Dus het is niet zwartwit, maar het doet eerder denken aan de doorgeslagen toestanden rond plastische chirurgie, een behandelmethode die ooit is bedacht om mensen met ernstige verminkingen te kunnen helpen, en verworden is tot een industrie die ons lijkt aan te praten dat we allemaal wel eens onder het mes mogen.
‘Jezelf zijn’ lijkt in onze wereld iets afkeuringswaardigs te worden. Het is onderhand niet meer te begrijpen.